زمین‌شناسی، سنگ‎نگاری، دگرسانی و کانه‎زایی در کانسار چندفلزی (Pb-Zn-Cu-Au-Ag) نیان، بجستان، شمال باختری بلوک لوت، خاور ایران

منطقه نیان در شمال باختری بلوک لوت میزبان سامانه رگه‌ای چند فلزی Pb-Zn-Cu-Ag-Au است که درون یک سری از سنگ‌های آتشفشانی با ترکیبی متغیر از داسیت، ریوداسیت، آندزیت تا تراکی‎آندزیت گسترش یافته‎اند. این سنگ‌ها در طی دو مرحله مجزا از فوران گدازه‌ها تشکیل شده‎اند. سنگ‌های میزبان کانه‎زایی سرشتی کالک‎آلکالن تا شوشونیتی داشته و در محیطی کوهزایی تشکیل شده‌اند. عملکرد توأم و متضاد دو گسل اصلی در دو سوی محدوده معدنی، سبب ایجاد شرایط کششی در بلوک میان این دو گسل شده که منتهی به گسترش یک سری گسل‎های فرعی با مؤلفه‎های شیب‎لغز و امتدادلغز درون بلوک شده است. این پهنه‎های شکستگی به‎عنوان مجرای مناسبی برای تراوش سیال‌ها و گسترش  رگه‌های سیلیسی کانه‌دار رفتار کرده‎اند. عواملی چون شکستگی‎های گسترده و وجود سنگ‌های پیروکلاستیکی با نفوذپذیری بالا باعث گسترش دگرسانی‌های گسترده در سنگ‌های میزبان شده است. سه نوع دگرسانی مشخص در کانسار نیان گسترش یافته است: 1) سیلیسی (کوارتز، کلسدونی، آدولاریا، کلسیت، ایلیت و سریسیت)؛ 2) آرژیلیکی (ایلیت، اسمکتیت، کوارتز، کائولینیت، آدولاریا، کلریت، سریسیت و زئولیت)؛ 3)  پروپیلیتیک (کلریت، کلسیت، آلبیت، اپیدوت،کوارتز و اسمکتیت) که با 5 مرحله کانه‎زایی همراه هستند. این دگرسانی‌ها توسط محلول‌های کلریدی با pH خنثی تا بسیار قلیایی تشکیل شده‌اند. کانه‎زایی در کانسار نیان به‎صورت رگه‌ای، رگچه‎ای، افشان در سنگ‌های میزبان و نیز در ارتباط با برش‌های گرمابی است. مهم‎ترین کانه‎های کانسار نیان شامل  پیریت، اسفالریت، گالن، کالکوپیریت، مارکاسیت، پیروتیت، ملنیکوویت و هماتیت هستند. مهم‎ترین کانی‎های باطله نیز شامل کوارتز (کلسدونی)، کریستوبالیت، کلسیت، دولومیت، سیدریت، باریت، فلوریت و آدولاریا  هستند. شواهدی چون ارتباط کانی‌سازی با رگه‎های سیلیسی- کربناتی، حضور آدولاریا، ایلیت، کلسیت‌های تیغه‌ای و برش‌های گرمابی و همچنین حضور کانی‎های دگرسانی کوارتز، آدولاریا، ایلیت، آلبیت، کلریت، ایلیت- اسمکتیت میان‎لایه‌ای، کلسیت و پیریت در سیستم گرمابی نیان، نشان می‌دهد که این کانی‎ها از محلول‌های کلریدی با pH تقریباً خنثی تا بسیار قلیایی در یک محیط اپی‌ترمالی سولفیداسیون پایین تشکیل شده‌اند.